Jak groźne są dla człowieka choroby wirusowe?
Wirus w przeciwieństwie do bakterii nie jest organizmem. Do namnażania się wykorzystuje mechanizmy zakażonych komórek. Dlatego bardzo trudno jest go zwalczyć. Nie możemy atakować komórek, bo w ten sposób uderzalibyśmy w samych siebie. Jest bardzo mało leków na wirusy, na niektóre z nich wciąż nie wynaleziono żadnych specyfików. Wirusy są zatem groźne dla człowieka. Jednak ich celem nie jest zabijanie, a namnażanie się w komórkach i rozprzestrzenianie w organizmie. Zakażenia wywoływane przez najlepiej dostosowane wirusy przebiegają bezobjawowo. Najbardziej niebezpieczne są dla nas nowe wirusy, które przechodzą na ludzi np. ze zwierząt. Nie umiemy się przed nimi bronić. Niszczą zakażony organizm i często prowadzą do śmierci.
Jakie choroby wywoływane przez wirusy są najpowszechniejsze na terenie naszego kraju?
Po pierwsze wirusy są odpowiedzialne za przeziębienia i często występujące schorzenia górnych i dolnych dróg oddechowych, a także choroby układu pokarmowego. Obecnie dzięki szczepionkom mniej jest powszechnych kiedyś wirusowych chorób wieku dziecięcego, takich jak odra, świnka i poliomyelitis (choroba Heinego-Medina). Bardzo groźny jest wirus, który wywołuje grypę. Dopiero kilka lat temu udało się zbadać wirusa, który na początku XX wieku wywołał pandemię hiszpanki. Na Alasce zlokalizowano całą wioskę, która wymarła w wyniku ataku tej grypy. Odkopano zwłoki, wyizolowano wirusa i przebadano go na myszach. Zarażone zwierzęta zmarły w ciągu kilku dni. Wirus był bardzo patogenny. Wiadomo już, że przeszedł na człowieka z ptaków. Pandemie grypy występują średnio co 30 lat i są wywoływane przez wirusy zwierzęce lub wskutek powstania mieszańców wirusów ludzkich i zwierzęcych. Ponieważ od ostatniej pandemii minęło już ponad 40 lat, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) cały czas spodziewa się kolejnego ataku i czyni przygotowania. Prawda jest jednak taka, że jeśli powstanie nowy wirus i zaczną się zakażenia, nie da się go przyhamować. Rozprzestrzeni się na cały świat w ciągu 150 dni! Zabije trudną do przewidzenia liczbę milionów ludzi.
Które ze znanych nam chorób wirusowych można uznać za najgroźniejsze?
Przede wszystkim wirusowe zapalenia wątroby. Zarażenie żółtaczką może prowadzić do śmierci. Szczególnie groźne jest zakażenie wirusem typu C, na który nie ma szczepionki. Przebiega zwykle bezobjawowo, z czasem u części zakażonych prowadzi do marskości i raka wątroby. Do diagnozy zwykle dochodzi po wielu latach, a wtedy jest już za późno. Tym wirusem łatwo jest się zarazić. Czasem wystarczy wizyta u kosmetyczki, fryzjera, czy u dentysty. Szacuje się, że nosicielem wirusa C jest co czterdziesty Polak, jednak z choroby zdaje sobie sprawę zaledwie niewielki odsetek osób.
Groźnym wirusem jest HIV. Jest on jednak mniej rozprzestrzeniony - w Polsce zakażonych jest ok. 20 tys. osób. HIV jest również znacznie słabiej zakaźny od wirusów wątrobowych. Przenosi się głównie drogą płciową oraz w związku z narkomanią. Spośród wszystkich regionów Polski, najwięcej nowych zakażeń HIV notuje się ostatnio na Dolnym Śląsku. Wirusy wywołują też kleszczowe zapalenie mózgu i są odpowiedzialne za liczne choroby tropikalne, takie jak żółta febra czy ebola.
Czy to prawda, że wirusy są odpowiedzialne za niektóre choroby nowotworowe?
Oczywiście, że tak. Wirusy mogą wywoływać raka. Są odpowiedzialne za pewne typy białaczek, raka wątroby i szyjki macicy. Występuje wiele onkogennych retrowirusów, które atakują zwierzęta.
Na jakie choroby wirusowe możemy się zaszczepić?
Po pierwsze zalecane są szczepienia przeciwko grypie. W lutym WHO podaje skład szczepionki na nowy sezon i w firmach farmaceutycznych rozpoczyna się ich produkcja. Pierwsze szczepionki pojawiają się we wrześniu. Najlepiej zaszczepić się wczesną jesienią, by uzyskać odporność na okres zimy. Najnowsze osiągnięcia to wyprodukowanie przez Amerykanów szczepionek na rotawirusy wywołujące zakażenia jelitowo-pokarmowe i na papillomawirusy (wirusy brodawczaka), które są odpowiedzialne m.in. za raka szyjki macicy. Opracowano szczepionki na wirusowe zapalenia wątroby typu A i B. Inaczej jest w przypadku wirusa C, który został zidentyfikowany dopiero w 1989 roku. Trwają prace nad szczepionką, ale sytuacja jest beznadziejna. Wirus C ciągle się zmienia. Osoby zakażone mają przeciwciała, które wcale ich nie chronią. Podobnie jest z HIV. Na razie nie ma żadnych szans na szczepionkę!
Ile kosztują ważne szczepienia?
W kalendarzu szczepień występują szczepienia przeciwko wirusowym chorobom wieku dziecięcego. Od około 10 lat szczepi się dzieci w wieku "0" i 14 lat na wirusowe zapalenie wątroby typu B. Szczepienia obowiązkowe, ujęte w kalendarzu są bezpłatne. Ci, którzy nie zostali zaszczepieni na WZW, powinni zrobić to na własny koszt. Za trzy dawki szczepionki na WZW typu B zapłacimy ok. 180 zł. Wyjątkowo drogie są szczepionki dopiero co odkryte. Za szczepienia przeciwko wirusowi wywołującemu raka szyjki macicy zapłacimy ok. 1500 zł. Szczepione powinny być przede wszystkim dziewczynki w wieku 10-12 lat.
Jaka jest skuteczność szczepień?
- Bardzo różna. Zależy od osoby poddanej szczepieniu. Szczepionki są skuteczniejsze, gdy poda się je w młodszym wieku. Dzięki szczepieniom udało się zlikwidować zachorowania na ospę prawdziwą. Teraz trwa walka z poliomyelitis. W Europie od lat nie było już przypadku choroby Heinego-Medina. Najtrudniej jest wytępić wirusa, który ma rezerwuar zwierzęcy.
Czy powstają nowe leki przeciwko wirusom?
Potrzeba wielu lat i około 500 mln dolarów, by powstał nowy lek albo nowa szczepionka. Wszystko wymaga starannych i bardzo drogich badań. W ciągu ostatnich 10 lat w Polsce nie powstał żaden nowy, oryginalny lek! Nie ma na to pieniędzy! Co więcej, wyszło rozporządzenie, zgodnie z którym wszystkie dotychczasowe leki do końca tego roku mają zostać ponownie przebadane. Zniknie wiele krajowych leków, ponieważ producentów nie stać na kosztowne badania.
A czy wirusy uodporniają się na stare leki?
Tak. Wirusy mutują i uodporniają na dotychczasowe leki. Dlatego potrzeba nowych badań prowadzących do odkrycia i produkcji nowych leków. Lekooporność wykazuje dziś m.in. HIV.
Czy jest coś, czego szczególnie powinniśmy się obawiać?
Bardzo groźne mogą być dla nas występujące zmiany klimatyczne. Jeśli klimat będzie się stale ocieplał, przyjdą do nas patogeny ciepłolubne. Wraz z komarami i kleszczami z południa Europy mogą przybyć przenoszone przez te owady niebezpieczne choroby. Obie Ameryki, Azję i Afrykę zaatakował już wirus wywołujący dengę. Choroba ta ma tendencję do szybkiego rozprzestrzeniania się. Wywołuje gorączkę krwiotoczną i może prowadzić do śmierci.
O czym jeszcze warto powiedzieć?
Rozmawiamy o chorobach wirusowych, ale ważnym problemem jest teraz gruźlica, którą wywołują mikobakterie. Gruźlica to bardzo groźna choroba! Nieskuteczne są już szczepienia. Prątki gruźlicy zmieniły się i są lekooporne. Jest coraz więcej zakażeń. Ten problem bardzo narasta!
Rozmawiała Beata Sadowska
