Odkrywanie tych: „...historycznych nawarstwień i faz rozbudowy poszczególnych części zespołu architektonicznego, a także interpretacji najnowszych odkryć (...) części opactwa zawierają publikacje prof. Ewy Łużynieckiej..."*, głównego „odkrywcy" tych gotyckich części klasztoru, a także zespołu konserwatorskiego w składzie: dr Ewa Świecka, mgr Barbara Pierścionek, Justyna Szczepańska oraz mgr Anna Nowicka.
To, co przedstawia się naszym oczom, po zakończeniu pewnego etapu prac, to odkrycie trzech portali gotyckich: „...a nie portalu i dwu przeźroczy, ponieważ dotychczasowa wiedza o obiekcie nie pozwala na ostateczne określenie charakteru dwóch bocznych przejść czy przeźroczy...". Dziś wiemy, że: „...w trakcie barokowej odbudowy klasztoru zamurowano potrójne przejście z krużganka do kapitularza, zastępując portale gotyckie znacznie węższym, pojedynczym, marmurowym portalem barokowym, umieszczonym centralnie naprzeciw okien pomieszczenia...'". W ten sposób na kilka wieków zakryto owe portale i jak wiemy do czasu ich ponownego, stopniowego odkrycia, począwszy od 2003 roku, same portale, jaki i: „...zabudowania części klasztoru nie stanowiły przedmiotu badań, ponieważ uważane były za budowlę w całości barokową i nikt nie podejrzewał, że zachowały się w grubej ścianie tak dobrze zakonserwowane fragmenty pierwotnej struktury gotyckiej..."**.
Podczas prowadzonych prac, głównie w 2008 roku, odkryto: „...w murze fragmenty żeber sklepiennych z bogatą, dobrze zachowaną polichromią...” oraz duże ilości użytych wtórnie do zamurowania innych elementów i fragmentów, pochodzących z wymienionych portali.
Charakteryzując odkrycie gotyckich elementów klasztoru należy stwierdzić, że spod tynków odkryto: „...dwa skrajne portale, symetrycznie umieszczone po bokach centralnego..."***, wykonane z cegły z częściowym użyciem kamiennych bloków. „...Trzeci, centralny portal, wykonany jest w całości z kamienia. Jest większy, bardziej okazały i precyzyjnie profilowany, na co pozwalała inna „rzeźbiarska" technologia pracy kamieniu..."****. To, co świadczy o szczególnym znaczeniu odkrytych portali to także fakt, że ich powierzchnie pokrywają warstwy barwne, których jest co najmniej cztery. Użyto tutaj głównie pigmentów naturalnych ziem takich jak: czerwienie żelazowe, ugry, czerń roślinna, sadze oraz powłoki wapienne.
Odkrycie dokonane przez zespół prof. Ewy Łużynieckiej w dawnym opactwie oo. cystersów w Henrykowie jest o tyle znaczące, że możemy już dziś powiedzieć coś o gotyckiej , średniowiecznej budowli klasztoru, przeznaczeniu odkrytych elementów i detali architektonicznych oraz mieć zarys obrazu budowli, która zapewne i u współczesnych musiała wzbudzać respekt, tak jak i my widzimy dziś to na odkrytych z pod tynku przykładach.
Ks. Grzegorz Kopij
*Ewa Świecka, Barbara Pierścionek, Trzy portale/portal i dwa przeźrocza /?/ odkryte w ścianie pomiędzy kapitularzem i krużgankiem w opactwie pocysterskim w Henrykowie, Dokumentacja Prac Konserwatorskich, 2008, s. 3.
**Tamże, s. 4.
*** Tamże, s. 5.
**** Tamże.
