Promocja nowych książek wydanych przez IPN odbędzie się 29 września o godz. 15.00 w sali konferencyjnej Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, a dokładniej nad księgarnią Kapitałka. Zaprezentowane zostaną publikacje: „Cmentarze wojenne we Wrocławiu 1939–2002” – autorstwa Grażyny Trzaskowskiej, „Kryptonim »Mordercy« (Sprawa ppor. Mieczysława Bujaka). Studium prowokacji i terroru” – album autorstwa Krzysztofa Szwagrzyka, „Służba Bezpieczeństwa na ziemi lwóweckiej (1957-1990)” – przygotowana przez Roberta Klementowskiego. Gościem spotkania będzie także dziennikarz i publicysta Rafał Bubnicki, autor książki „Z Wilna do Wrocławia. Z kardynałem Henrykiem Gulbinowiczem rozmawia Rafał Bubnicki”, która ukazała się nakładem wydawnictwa „Atut”.
Poniżej przedstawiamy fragmenty.
Grażyna Trzaskowska, Cmentarze wojenne we Wrocławiu w latach 1939-2002, Wrocław 2008, 408 s., cena 30,00
Fragment wstępu
(…) Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów, zakończenia, bibliografii oraz aneksu. Rozdział pierwszy przedstawia zagadnienia związane z genezą i rozwojem humanitarnego prawa wojennego - międzynarodowego i polskiego. Prezentowane zasady prawne stanowiły podstawy zakładania cmentarzy wojennych. Na przestrzeni ponadstuletniego rozwoju międzynarodowych przepisów ich zakresem obejmowano stopniowo różne kategorie osób, tj. jeńców wojennych, żołnierzy poległych w bezpośrednich walkach, a po II wojnie światowej także cywilne ofiary wojny. Te ostatnie pochówki zadecydowały o wyjątkowej formie nekropolii wojennych tego okresu, zmieniając w radykalny sposób ich charakter. Szczególną uwagę zwrócono na zmiany zachodzące po II wojnie światowej.
Rozdział drugi prezentuje dzieje Cmentarza Żołnierzy Polskich we Wrocławiu. Po 1945 r. stał się on miejscem zbiorczego pochówku Polaków - ofiar II wojny światowej. (…) Tematykę tę ukazano na tle humanitarnych zasad, koncentrując się na tych zagadnieniach, które w istotny sposób wypaczały obowiązujące w Polsce humanitarne normy prawne.
W rozdziale kolejnym przedstawiono problematykę grobów wojennych Armii Czerwonej z okresu II wojny światowej. Ze względu na różne uregulowanie spraw pochówków oficerów oraz podoficerów i pozostałych żołnierzy radzieckich, odrębną uwagę poświęcono cmentarzowi przy al. Karkonoskiej oraz na Skowroniej Górze przy ul. Działkowej. (…)
Czwarty rozdział poświęcony jest sprawom grobów wojennych francuskich i włoskich. Zaprezentowano w nim dzieje zbiorczej nekropolii francuskiej we Wrocławiu w latach 1945-1952, na budowę której wpływały ówczesne stosunki międzynarodowe. Podobnie wyglądała opieka nad mogiłami wojennymi włoskich ofiar II wojny światowej we Wrocławiu.
W rozdziale piątym przedstawiono sprawy niemieckich mogił wojennych. Zanalizowano tu okoliczności ich powstania i lokalizację (okres II wojny światowej), a następnie powojenną, trwającą do lat 70., ich likwidację. Rozdział ten zakończono rozważaniami na temat budowy w latach 1998-2002 zbiorczej nekropolii wojennej i Parku Pokoju w Nadolicach Wielkich. (…)
Fragment wstępu
Od lutego 1949 r. do jesieni 1951 r. kilkudziesięciu oficerów Informacji Wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i tajnych współpracowników uczestniczyło w realizacji sprawy domniemanej tajnej organizacji, założonej i kierowanej przez ppor. Mieczysława Bujaka na terenie Oficerskiej Szkoły Piechoty nr 2 w Jeleniej Górze – organizacji, która nigdy nie istniała.
Sprawa o kryptonimie „Mordercy” (wcześniej „Pająki”) była jednym z tysięcy podobnych, stworzonych i prowadzonych przez Informację Wojskową rozpracowań, wszczętych na podstawie sfabrykowanych materiałów, elementów prowokacji i wymuszonych torturami zeznań. (…)
Skutkiem zakrojonych na szeroką skalę działań Informacji było aresztowanie dziewięciu podchorążych i skazanie ich na kary wieloletniego więzienia. Wobec głównego oskarżonego – M. Bujaka – orzeczono karę śmierci, wykonaną 30 sierpnia 1951 r. w Więzieniu nr I przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu.
Dramat ppor Bujaka stanowi symbol losów tysięcy młodych Polaków, urodzonych i wychowanych niepodległej II Rzeczypospolitej, a poddanych represjom w okresie stalinowskiego terroru. Zachowane materiały archiwalne pozwalają na chronologiczne przedstawienie procesu konstruowania wokół niewinnego człowieka sieci intrygi, tkanej misternie przez oficerów Informacji Wojskowej, a następnie zalegalizowanej przez dyspozycyjny wobec niej wojskowy wymiar sprawiedliwości. (…)
Gdyby żył, ppor Mieczysław Bujak miałby dziś 83 lata. W wolnej Polsce za swoją służbę w szeregach Armii Krajowej, za walkę w Powstaniu Warszawskim, za cierpienie doznane w niemieckich obozach Altengrabow i Fallingbostel, za przynależność do poakowskiego oddziału partyzanckiego kpt. Mariana Bernaciaka „Orlika” doznałby chwały i zaszczytów. W zniewolonej przez komunistów Polsce zgotowano mu prowokację, brutalne śledztwo w kazamatach Informacji Wojskowej i egzekucję wykonaną „strzałem katyńskim” w potylicę.
Podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu w kwietniu 2006 r. w grobie ppor. Bujaka odnaleziono zalakowaną butelkę, umieszczoną tam przez rodzinę w 1951 r. Wewnątrz znajdowała się wizytówka młodego oficera zawierająca jego dane osobowe oraz kartka ze słowami: „[…] roz[s]strzelony dnia 30 sierpnia 1951 r. za to, że był Polakiem”.
Robert Klementowski, Służba Bezpieczeństwa na ziemi lwóweckiej (1957–1990), Wrocław 2009, 295 s., cena 30,00
Fragment wstępu
(…) Zasadniczym celem opracowania jest przedstawienie struktury oraz obsady pionu bezpieczeństwa we Lwówku Śląskim. Temu zagadnieniu poświęcona została pierwsza część pracy. Omówiono w niej przemiany i sposób organizacji jednostki SB na szczeblu powiatu i rejonu w dwóch okresach: 1957-1975 i 1975-1990. Odpowiednio dla tych przedziałów czasowych przedstawiono zatrudnionych wówczas pracowników, ukazując ich sylwetki, drogę służbową i oceny przełożonych. Wskazano także sposób zabezpieczenia operacyjnego tego terenu między likwidacją powiatów w 1975, a powstaniem RUSW we Lwówku w 1986 r.
Część druga pracy poświęcona została działalności SB w okresie 1957-1975. Jako kryterium organizacji tekstu przyjęto zagadnienia problemowe, poczynając od uwag ogólnych, zwalczania "prawicy", po kwestie bardziej szczegółowe, dotyczące przede wszystkim represji wobec Kościoła katolickiego i innych wyznań, zabezpieczenia gospodarki oraz działalności kontrwywiadowczej. Każdy z tych podrozdziałów jest z kolei zapisem podejmowanych przez pracowników referatu SB różnego rodzaju działań - zabezpieczających, wyjaśniających, operacyjnych. W ten sposób pokazana została aktywność pracowników resortu, najczęściej niedostrzegalna dla przeciętnego obywatela. Przyjęcie takiej konstrukcji pracy powoduje jednocześnie, że nie należy traktować niniejszej książki jako historii powiatu lwóweckiego po 1957 r., ani tym bardziej jako dziejów oporu społecznego na tym terenie. Wykraczałoby to poza zakreślone tytułem ramy pracy.
Część drugą poprzedza rozdział, poświęcony narzędziom pracy SB - poczynając od omówienia zasad prowadzenia spraw operacyjnych, kończąc na omówieniu osobowych źródeł informacji. Dokonując charakterystyki tajnych współpracowników SB (dalej TW) zdecydowano się na nieujawnianie ich nazwisk, wskazując jedynie dane dotyczące miejsca pracy, zadań, jakie mieli wykonywać oraz okresu współpracy. Nie wyodrębniono przy tym rozdziału dotyczącego agentury po 1975 r. (za wyjątkiem opisu lokali kontaktowych), włączając jej charakterystyki do części opisującej działania SB w tym właśnie okresie (1975-1990). (…)
Część trzecia monografii, mimo że obejmująca 16 lat historii ziemi lwóweckiej, odbiega w swej objętości od opisu okresu 1957-1975.
W ostatniej, czwartej części pracy dokonano próby podsumowania funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa w powiecie i rejonie lwóweckim. Przedstawiono w niej ogólne charakterystyki funkcjonariuszy SB, tajnych współpracowników, miejsce organów bezpieczeństwa w lokalnym systemie władzy i w końcu wnioski z analizy działań operacyjnych prowadzonych na tym terenie.
Podstawą źródłową pracy są materiały wytworzone przez aparat bezpieczeństwa szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, a więc sprawozdania z działalności referatu SB, teczki osobowe funkcjonariuszy, tajnych współpracowników, materiały operacyjne, śledcze karno-administracyjne, administracyjne, zgromadzone w archiwum IPN. (…)
Rafał Bubnicki, Z Wilna do Wrocławia. Z kardynałem Henrykiem Gulbinowiczem rozmawia Rafał Bubnicki, Wydawnictwo ATUT, Wrocław 2008
Książka „Z Wilna do Wrocławia. Z kardynałem Henrykiem Gulbinowiczem rozmawia Rafał Bubnicki”, zawiera teksty - wywiady z Księdzem Kardynałem i reportaże, których jest bohaterem - publikowane w „Rzeczpospolitej” w latach 1995-2005. Teksty te opowiadają biografię Księdza Kardynała, są subiektywnym portretem jednej z najbardziej znaczących postaci polskiego Kościoła w ostatnim półwieczu. Książkę otwiera rozmowa o wileńskim dzieciństwie i młodości kardynała Gulbinowicza, o doświadczeniach, które ukształtowały jego światopogląd i rozumienie chrześcijaństwa. O okolicznościach, w których w czasie wojny sfałszowano mu metrykę. Tę sekwencję dopełnia rozmowa o Jerzym Giedroyciu, redaktorze paryskiej „Kultury”, z którym kardynał Gulbinowicz poznał się w latach 70. XX wieku, jeszcze jako biskup białostocki. Drugi blok tekstów dotyczy lat 80. Jest tu sensacyjna opowieść o ukryciu 80. mln złotych dolnośląskiej „Solidarności” i o wsparciu udzielanym przez Księdza Kardynała opozycji demokratycznej. Następny rozdział to historia Kongresu Eucharystycznego, najważniejszego wydarzenia religijnego o zasięgu uniwersalnym, którego organizatorem był kardynał Gulbinowicz. I wreszcie, poruszające i wzruszające rozmowy o Janie Pawle II i obecnym papieżu Benedykcie XVI. Przedmowę, bardzo osobistą, napisał prezydent Rafał Dutkiewicz.
Rafał Bubnicki
